Bu ilin yanvar-iyun aylarında Azərbaycana 1 milyon 231 min 104 xarici vətəndaş səfər edib.

Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 34 % çoxdur.

Təkcə iyun ayında ölkəyə 265 549 nəfər gəlib. Bu da ötənilki göstəriciyə nisbətən 29 % çoxdur.

Bəs ölkəyə səfər edən turistlər ən çox hansı əraziləri ziyarət edirlər?

Bakıya gələn turistlərin ən çox baş çəkmək istədikləri məkanlardan biri "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğudur.

Burada dünyaşöhrətli Şirvanşahlar Sarayı, Qız Qalası, Qala divarları və dördbucaqlı qala bürcü “donjon”, digər memarlıq inciləri vardır. Siz, İçərişəhəri gəzərək nadir abidələrin tarixini öyrənəcək, yerli əhalinin estetik zövq və dünyagörnüşünə bələd olacaqsınız. 

Ərazisində tarixi ən qədim dövrlərə gedib çıxan yaşayış məskənlərinin, abidələrin olduğu Azərbaycanda son dövrlər turizmin müxtəlif növlərinin inkişafına xüsusi önəm verilir. Bəs turizmlə bağlı olan tarixi mədəniyyət abidələrinin qiyməti ölkə vətəndaşlarıyla nisbətdə xarici vətəndaşlar üçün nə qədər nəzərdə tutulur?

İçərişəhərdəki muzeylərə giriş biletlərinin qiymətlərini sizə təqdim edirik:

Bəylər məscidi, Bakı Fotoqrafiya Evi, Maqsud İbrahimbəyov yaradıcılıq mərkəzi kimi yerlərə giriş ödənişsizdir. İçərişəhər ərazisində Cümə məscidi və Seyid Yəhya Murtuza məscidi ibadət üçün açıqdır. Bundan başqa Şirvanşahlar sarayı ərazisində yerləşən Saray məscidi və Bəylər məscidi muzey kimi fəaliyyət göstərir. Milli kimliyindən və dinindən asılı olmayaraq məscidlərə giriş hər kəs üçün sərbəstdir.

“Şirvanşahlar Sarayı Kompleksi" və “Xəzinə” muzey ekspozisiyasının bilet qiymətləri:

Azərbaycan vətəndaşları üçün:

Böyüklər: 6 (AZN)

Tələbələr: 3 (AZN)

Məktəblilər: 1 (AZN)

Xarici vətəndaşlar üçün:

Böyüklər: 20 (AZN)

Məktəblilər: 9 (AZN)

Qız Qalası (Xanəgah daxil) bilet qiymətləri:

Azərbaycan vətəndaşları üçün:

Məktəblilər: 1 (AZN), ekskursiya şəklində 3 (AZN)

Tələbələr: 2 (AZN), ekskursiya şəklində 5 (AZN)

Böyüklər: 4 (AZN), ekskursiya şəklində 10 (AZN)

Xarici vətəndaşlar üçün:

Məktəblilər (7-16 yaş): 6 (AZN), ekskursiya şəklində  20 (AZN)

Xarici vətəndaşlar: 15 (AZN), ekskursiya şəklində 20 (AZN)

Tahir Salahovun ev-muzeyi bilet qiymətləri:

Azərbaycan vətəndaşları üçün:

Məktəblilər: 1 (AZN), ekskursiya şəklində 1 (AZN)

Tələbələr: 2 (AZN), ekskursiya şəklində 3 (AZN)

Böyüklər: 4 (AZN), ekskursiya şəklində 3 (AZN)

Xarici vətəndaşlar üçün:

Məktəblilər (7-16 yaş): 6 (AZN), ekskursiya şəklində 6 (AZN)

Xarici vətəndaşlar: 8 (AZN), ekskursiya şəklində 6 (AZN)

Yeraltı hamam bilet qiymətləri:

Azərbaycan vətəndaşları üçün:

Məktəblilər: 1 (AZN), ekskursiya şəklində (ödənişsiz)

Tələbələr: 2 (AZN), ekskursiya şəklində (ödənişsiz)

Böyüklər: 4 (AZN), ekskursiya şəklində (ödənişsiz)

Xarici vətəndaşlar üçün:

Məktəblilər (7-16 yaş): 6 (AZN), ekskursiya şəklində (ödənişsiz)

Xarici vətəndaşlar: 8 (AZN), ekskursiya şəklində (ödənişsiz)

Qala-əsri, Arxeoloji-Etnoqrafik Muzey Kompleksi, Əntiq Əşyalar Muzeyi bilet qiymətləri:

Azərbaycan vətəndaşları üçün:

Məktəblilər: 0,5 (AZN), ekskursiya şəklində 5 (AZN)

Tələbələr: 1 (AZN), ekskursiya şəklində 5 (AZN)

Böyüklər: 3 (AZN), ekskursiya şəklində 5 (AZN)

Xarici vətəndaşlar üçün:

Məktəblilər (7-16 yaş): 6 (AZN), ekskursiya şəklində 10 (AZN)

Xarici vətəndaşlar: 6 (AZN), ekskursiya şəklində 10 (AZN)

İçərişəhər ərazisində altı hamam yerləşir. Bunlardan Ağа Mikаyıl hаmаmı və Аğа Zеynаl hаmаmı hal hazırda işlək vəziyyətdədirlər. Digər dörd hamam Hacı Bani (Hаcı Qаyıb) hаmаmı, Qasım bəy hamamı, Saray hamamı və Yeraltı hamam dövlət əhəmiyyətli abidə olaraq qorunub saxlanılır.

Ekskursiya üçün bileti Böyük Qala 55 ünvanında yerləşən Turist məlumat mərkəzindən əldə edə bilərsiniz.

Muzeylərin iş vaxtı isə həftənin yeddi günü saat 09.00-dan 17.30-dəkdir. Əlillər, müharibə veteranları üçün muzeyə giriş ödənişsizdir. 

Aminə Nəzərova

Dünyada etibarlı tərəfdaş və nüfuzlu dövlət kimi tanınan Azərbaycan səmərəli ikitərəfli münasibətlərə və beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq əlaqələrinə üstünlük verir. Bu baxımdan bir çox dövlətlər Azərbaycanın beynəlxalq münasibətlər sistemində fəal rolunu, praqmatik xarici siyasət kursunu yüksək qiymətləndirir, respublikamızla müxtəlif sahələri əhatə edən əlaqələrin inkişafına böyük önəm verirlər.

İtaliya ilə qarşılıqlı faydalı münasibətlər də ölkəmizin xarici siyasət kursunda xüsusi yer tutur.

"Operativ Məlumat Mərkəzi-OMM" Azərbaycan-İtaliya əlaqələrinə qısa nəzər salır.

Möhkəm dostluq və əməkdaşlıq ənənələri Azərbaycan ilə İtaliya münasibətlərini təcəssüm etdirir. Bu münasibətlər qarşılıqlı faydalı tərəfdaşlıq xarakteri daşıyır, bir-birinin maraqlarına hörmət prinsiplərinə əsaslanır. Hər iki ölkənin rəhbərlərinin qarşılıqlı səfərləri münasibətlərin inkişafına böyük təkan verir.

Siyasi münasibətlər

Tarixə nəzər salsaq görərik ki, Ulu Öndər Heydər Əliyevin 1997-ci ilin sentyabrında İtaliyaya ilk rəsmi səfəri iki dövlət arasında bütün sahələrdə münasibətlərin inkişaf etdirilməsi üçün əhəmiyyətli addım olub. Həmin səfər zamanı Heydər Əliyev İtaliya Prezidenti, Baş nazir, Senatın və Deputatlar Palatasının sədrləri ilə görüşüb. İtaliya rəhbərləri Heydər Əliyevlə söhbət zamanı Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin sülh yolu ilə ədalətli həllinə və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin olunmasına tərəfdar olduqlarını bildiriblər. Ulu Öndərin İtaliyaya səfəri nəticəsində iki dövlət arasında siyasi, iqtisadi, mədəni və texniki əməkdaşlıq üzrə yeddi saziş imzalanıb. Beləliklə, qarşılıqlı münasibətlər və əlaqələr artan xətt boyu inkişaf etməyə başlayıb, bir sıra səfərlər həyata keçirilib.

Ümumiyyətlə, ölkələrarası münasibətlərdə qarşılıqlı səfərlər xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bu mənada Azərbaycan ilə İtaliya arasında yüksək səviyyəli qarşılıqlı səfərlər münasibətlərimizin dinamikasını nümayiş etdirən növbəti amildir. Belə ki, İtaliya Prezidenti Sercio Mattarellanın 2018-ci ilin iyulunda Azərbaycana ilk dövlət səfəri də əlaqələrimizin inkişafında xüsusi yer tutur. Bu səfərdən sonra Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2020-ci ilin fevralında İtaliyaya dövlət səfəri reallaşdı. Beləcə qarşılıqlı münasibətlər daha sıx xarakter daşımağa başladı. Dövlətimizin başçısının 2022-ci ildə İtaliyaya növbəti səfəri iki ölkə arasında əlaqələrin dinamik şəkildə inkişaf etdiyini göstərir. Həmin səfər zamanı İtaliya-Azərbaycan Universitetinin yaradılması ilə əlaqədar imzalanmış sənədlərin mübadiləsi mərasiminin keçirilməsi, həmçinin dövlətimizin başçısının Çernobbio şəhərində keçirilən beynəlxalq forumda iştirakı və çıxışı, həmçinin bu ilin iyununda İtaliyanın “Leonardo” şirkətinin istehsalı olan “C-27J Spartan” tipli hərbi nəqliyyat təyyarəsinin ölkəmizə təhvil verilməsi və digər faktlar iki ölkə arasında əməkdaşlıq sahələrinin genişlənməsinin bariz nümunəsidir. Qeyd olunmalıdır ki, İtaliyanın dövlət və hökumət nümayəndələri, o cümlədən nazir və nazir müavinləri də Azərbaycana mütəmadi olaraq səfərlər həyata keçirirlər.

İqtisadiyyat və energetika

Ölkələrimizin enerji sahəsində əməkdaşlığı da yüksək səviyyədədir. İtaliya Azərbaycandan xam neft və neft məhsullarının ixracında ən iri ticarət tərəfdaşına çevrilib. Cənub Qaz Dəhlizi və onun tərkib hissəsi olan Trans-Adriatik qaz boru kəməri (TAP) ikitərəfli enerji əməkdaşlığını və İtaliyanın enerji təhlükəsizliyini möhkəmləndirən vacib amildir. Ötən il TAP kəməri vasitəsilə İtaliyaya təqribən 10 milyard kubmetr qaz ixrac olunub ki, bu da Azərbaycanın bu ölkənin enerji təhlükəsizliyinə töhfəsinin təzahürüdür. Ölkəmizlə Avropa İttifaqı arasında əldə edilən razılaşmaya əsasən, 2027-ci ilə qədər Azərbaycan qazının tədarükü ildə azı 20 milyard kubmetrə çatmalıdır. Təbii ki, bu həcmin Avropaya çatdırılmasında Cənub Qaz Dəhlizinin bir hissəsi olan TAP da mühüm rol oynayacaq.

İki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin əsasını Azərbaycanın ixracatı təşkil edir. 2023-cü ildə Azərbaycanın İtaliya ilə ticarət dövriyyəsinin həcmi 15,7 milyard ABŞ dolları, o cümlədən idxalın həcmi 0,5 milyard ABŞ dolları, ixracın həcmi 15,2 milyard ABŞ dolları təşkil edib, xarici ticarət saldosu isə müsbət 14,7 milyon ABŞ dolları olub.

İtaliyanın da Cənubi Qafqaz ölkələri arasında əsas ticarət tərəfdaşı Azərbaycandır. Bu ölkənin Cənubi Qafqaz ölkələri ilə ticarət dövriyyəsinin 85 faizini Azərbaycan ilə ticarət təşkil edir. 2023-cü ildə İtaliya Respublikasının Azərbaycan Respublikasının xarici ticarət dövriyyəsindəki payı 30,65 faiz (1-ci yer), o cümlədən idxalda 2,76 faiz (7-ci yer), ixracda isə 44,86 faiz (1-ci yer) təşkil edib.

2024-cü ilin yanvar-iyul aylarında isə ticarət dövriyyəsinin həcmi 6,2 milyard ABŞ dolları, o cümlədən idxalın həcmi 0,3 milyard ABŞ dolları, ixracın həcmi 5,9 milyard ABŞ dolları təşkil edib.

İtaliya işgüzar dairələri, həmçinin Azərbaycanda böyük məbləğdə sərmayələr qoyur, həyata keçirilən bir sıra beynəlxalq əhəmiyyətli layihələrdə iştirak edirlər. Təkcə onu demək kifayətdir ki, Azərbaycanda 100-dən çox İtaliya investisiyalı kommersiya qurumu sənaye, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat, tikinti, ticarət, xidmət və digər sahələrdə fəaliyyət göstərir.

Ötən il fevralın 13-də Azərbaycanın müstəqillik dövrünün ən böyük İstilik Elektrik Stansiyasının təməlqoyma mərasimində Prezident İlham Əliyev deyib: “Onu da bildirməliyəm ki, bizim əməkdaşlığımız təkcə energetika sahəsi ilə məhdudlaşmır. İtaliya Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşıdır. Hazırda Bakıda Azərbaycan-İtaliya Universitetinin yeni binası inşa edilir. Azad edilmiş torpaqlarda bərpa-yenidənqurma işlərində İtaliya şirkətləri çox fəal iştirak edirlər - dini abidələrin bərpası və tikintisi, qələbə muzeylərinin tikintisi və dizaynı. Yəni, bu, doğrudan da çox strateji tərəfdaşlıqdır və əlbəttə ki, bugünkü mərasim bunu bir daha göstərir”.

Bu ilin mayında İtaliya Senatında təşkil olunan “Azərbaycan, İtaliya, Aİ: ikitərəfli əməkdaşlıq və enerji təhlükəsizliyi" mövzusunda forum ölkələrarası əməkdaşlıqda müxtəlif istiqamətlərin müzakirəsi baxımından da əhəmiyyətli oldu.

Humanitar əlaqələr

Humanitar sahələrində əlaqələrə gəldikdə, deməliyik ki, mədəniyyət sahəsində iki ölkə arasında münasibətlər də uğurla inkişaf edir. 2012-ci ildə Romanın görkəmli “Villa Borghese” parkında dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin abidəsinin açılışı olub. Bu abidə “Dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 23 dekabr tarixli Sərəncamına əsasən ucaldılıb. Həmin Sərəncama əsasən, Nizami Gəncəvinin yubileyinə həsr edilmiş silsilə tədbirlər çərçivəsində Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə 2012-ci ilin aprelində abidənin açılışı olub. Mədəni əlaqələrdən danışarkən, Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə bərpa edilən Müqəddəs Marçellinio və Pietro katakombalarını da xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bu baxımdan Vatikanda Heydər Əliyev Fondunun və şəxsən Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın bəşəriyyət üçün dəyərli əsərlərin qorunması, gələcək nəsillər üçün saxlanılması istiqamətindəki səyləri çox yüksək qiymətləndirilir.

2020-ci ildə İtaliyada “Azərbaycan Mədəniyyət İli” elan edilməsi də ölkələrimiz arasında mədəni əlaqələrin yüksək səviyyəsinin daha bir göstəricisidir.

Azərbaycan Dillər Universitetində italyan dili tərcüməsi ixtisası və İtalyan Dili Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Təhsil sahəsində iki ölkə arasında əldə olunmuş ən əhəmiyyətli nailiyyət Prezident İlham Əliyevin 2020-ci ilin fevral ayında İtaliyaya dövlət səfəri zamanı Bakıda İtaliya-Azərbaycan Universitetinin yaradılması ilə bağlı razılıq əldə edilməsini göstərmək mümkündür.

İtaliya Avropada azərbaycanlı tələbələrin ali təhsil aldığı əsas ölkələrdən biridir. 2022-ci il aprelin 2-də isə Bakıda ADA Universitetinin kampusunda İtaliya-Azərbaycan Universitetinin təməlqoyma mərasimi keçirilib. Bu universitet ölkələrimiz arasında təhsil sahəsində əlaqələri daha da gücləndirəcək.

Beləliklə, qədim tarixə malik olan Azərbaycan–İtaliya mədəni əlaqələri müstəqillik illərində daha da inkişaf edir. Bu əlaqələrin möhkəmləndirilməsində Prezident İlham Əliyevin və Birinci vitse-prezident, Heydər Əliyev Fondunun rəhbəri Mehriban xanım Əliyevanın böyük xidmətləri var. Əlbəttə, Azərbaycan–İtaliya mədəni əlaqələri bunlarla yekunlaşmır. Bu əlaqələr xalqlarımızın, dövlətlərimizin bir-birinə yaxınlaşmasında da əhəmiyyətli rol oynayır.

Bir sözlə, Azərbaycan-İtaliya münasibətləri hazırda yeni inkişaf mərhələsini yaşayır, strateji tərəfdaşlığa əsaslanan əlaqələrin möhkəmlənməsi üçün yeni səhifələr açılır. Əminliklə demək olar ki, strateji tərəfdaş olan Azərbaycan ilə İtaliya arasındakı qarşılıqlı münasibətlər bundan sonra da uğurla inkişaf edəcək.

“Babamın halı birdən pisləşdi. Evdə də təkcə mən idim. Tez 103-ə yığdım. Onlara ünvanı və xəstə haqqında lazımi məlumatları verib, təcili tibbi yardım maşınının göndərilməsini isətdim. Amma 30 dəqiqə keçməsinə baxmayaraq təcili tibbi yardım maşını gəlmək bilmirdi. Babam o qədər pis idi ki, çox qorxurdum. Yenidən zəng etdiyim zaman isə onların çoxdan yola çıxdığını bildirdilər. Gəldikləri zaman isə birinci zəngimin üzərindən düz 2 saat keçmişdi…”

Bu sözləri Bakı sakini Famil Məmmədli saytımızın əməkdaşı ilə həmsöhbət olarkən deyib. Bakı sakini bildirir ki, insanların təcili tibbi yardıma ehtiyacı olarkən, onların bu qədər gec gəlməsi heç də düzgün deyil. İstər sağlamlıq baxımından, istərsə də psixologiya baxımından. Çünki ehtiyacımız olmasa, heç belə bir addım atıb, yardım çağırmarıq.

“Təcili tibbi yardım maşınlarının gecikməsi nəticəsində nə qədər ölüm hallarının şahidi olmuşam. Məsuliyyətsizliyi isə heç zaman özlərində görməyiblər. Dəfələrlə yığıb, xəbərdarlıq etdikdən saatlar sonra mənzilə daxil olan tibb bacıları və həkimlər xəstənin artıq öldüyünü bildirirlər”.

Belə olduqda isə onlara deyiləcək tək cümlə qalır: “Sən gəlməz oldun…”

Bəs indi problem kimdədir və ya problem nədir? İşçilərin məsuliyyətsizliyi, yoxsa təcili tibbi yardım maşınlarının azlıq təşkil etməsi?

Son zamanlar sosial şəbəkələrdə vətəndaşların şikayətlərinə rast gəlirik. Şikayətlər isə ondan ibarətdir ki, təcili tibbi yardım çağıran zaman o çox gec gəlir. Həm qaynar xətt, həm də təcili tibbi yardımın fəaliyyəti ilə bağlı narazılıqlar həddindən artıq çoxdur. Bəs vətəndaşların səsləndirdiyi iddialar doğrudurmu? Təcili tibbi yardım maşınları ünvana niyə gec gedir?  Ümumiyyətlə Bakıda nə qədər təcili tibbi yardım briqadası var? Bu say kifayət edirmi? Gələcəkdə təcili tibbi yardımın sayının artırılması istiqamətində hansı işlərin görülməsi planlaşdırılır?

Mövzu ilə bağlı "Operativ Məlumat Mərkəzi-OMM" TƏBİB-ə sorğu göndərdi.

TƏBİB isə sorğumuza cavab olaraq bildirdi ki, əhaliyə göstərilən təcili və təxirəsalınmaz tibbi yardım xidmətinin keyfiyyətinin, əlçatanlığının və operativ göstərilməsinin təmin olunması, habelə tibb işçilərinin maddi rifahının yüksəldilməsi istiqamətində davamlı tədbirlər həyata keçirilir. Respublika əhalisinin sağlamlığının qorunması istiqamətində tibbi xidmətlərin daha da yaxşılaşdırılmasını, yüksək səviyyədə təcili və təxirəsalınmaz tibbi yardım göstərilməsini təmin etmək məqsədilə TƏBİB-in tabeliyindəki təcili və təxirəsalınmaz tibbi yardım stansiyaları yenidən təşkil olunur.

“Məlum olduğu kimi, TƏBİB-in Müşahidə Şurasının qərarına əsasən Bakı Şəhər Təcili və Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım Stansiyası, "113" Təcili və Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım Stansiyası, Təcili və Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım Stansiyasının Avtobazasının fəaliyyəti optimallaşdırılaraq bir mərkəzdə - “Respublika Təcili və Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım Mərkəzi” publik hüquqi şəxsin qismində birləşdirilib. Hazırda restrukturlaşdırma işləri həyata keçirilir. Əvvəllər qeyd olunan müəssisələr üzrə çalışan kadrların yeni Mərkəzin strukturuna uyğun şəkildə yerləşdirilməsi prosesi təmin edilir. Mərkəzin yaradılmasında məqsəd xidmət keyfiyyətinin beynəlxalq səviyyəyə yüksəldilməsi, təcili və təxirəsalınmaz tibbi yardım xidməti göstərən əməkdaşların bilik və bacarıqlarının eyni dərəcədə artırılması, vahid standartlar əsasında iş prinsipinin, eləcə də təcili və təxirəsalınmaz tibbi yardım xidmətinin sistemli şəkildə qurulmasıdır”.

Qeyd olundu ki, mütəmadi olaraq ambulans parkı genişləndirilir və briqadaların sayı artırılır. Bütün ölkədə icbari tibbi sığortanın tətbiqindən sonra ümumilikdə 349 təcili tibbi yardım avtomobili alınaraq ehtiyaca uyğun olaraq periferiya üzrə paylanılması təmin edilir. Bakı şəhəri üzrə gündəlik olaraq 120-130 civarında ambulans xəttə buraxılır. Əlamətdar günlərdə, beynəlxalq və yerli genişmiqyaslı tədbirlər zamanı bu say 150-dək artırılır.  Bundan əlavə, təcili və təxirəsalınmaz tibbi yardım stansiyalarının yerləşməsinə yenidən baxılır və əlavə məntəqələrin təşkil olunması nəzərdən keçirilir. Təcili və təxirəsalınmaz tibbi yardım sisteminin müasir texnologiyaların tətbiqi ilə yenidən qurulması istiqamətində yeni proqram təminatı hazırlanır. Gün ərzində icra olunan çağırışların sayı 2 000-2 500 civarında olur. Onların arasında kifayət qədər sayda əsassız çağırışlar (təxminən 10-15 faiz) da qeydə alınır. Bu tip çağırışlar təcili tibbi yardıma aidiyyəti olmayan müraciətlər olur. Son zamanlar kifayət sayda nəticəsiz çağırışlar da müşahidə edilir. 

“Belə ki, çağırış üzrə ünvana yollanan briqadalar ünvanda təcili yardıma ehtiyacı olan heç kəslə qarşılaşmır, digər halda isə ya yardımdan imtina olunur, ya da həkiməqədər ölüm halı qeydə alınır. Yeni yaşayış məntəqələrinin salınması, ünvansız yaşayış məskənlərinin olması, nəqliyyat vasitələrinin sıxlığı ilə müşahidə olunan tıxaclar, yol hərəkəti iştirakçılarının ambulanslara yol verməməsi, çağırışların həddindən çox olması ilə müşahidə edilən hallarda gecikmələrin olması qaçılmazdır. Bəzi hallarda protokol üzrə düzgün icra olunan çağırış da vətəndaşlar tərəfindən gecikmə kimi qiymətləndirilə bilir. Qeyd edək ki, çağırışlar təcili və təxirəsalınmaz olmaqla çeşidlənir, çağırışın növünə və qüvvədə olan protokollara uyğun olaraq icra edilir. Bildiririk ki, təcili tibbi yardım xidməti - xüsusi hazırlıq keçən mütəxəssislərdən ibarət və müasir tibb avadanlıqları ilə təchiz olunmuş, əhaliyə xəstəxanayaqədər mərhələdə (hadisə yerində və təxliyə zamanı) və tibb müəssisələrində təcili və təxirəsalınmaz tibbi yardım göstərən şəbəkədir”.

Mədinə Useynova

Son illərdə ölkədə avtomobil magistrallarının genişləndirilməsi, respublika və yerli əhəmiyyətli yolların yenidən qurulması və tikintisi layihələri ilə bağlı mühüm tədbirlər həyata keçirilib, bu sahəyə davamlı və irihəcmli investisiyalar yönəldilib. Görülmüş tədbirlər nəticəsində ölkədə yol infrastrukturu daha da yaxşılaşdırılıb və beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılıb, yol qovşaqları, körpülər tikilib təmir edilib və digər modernləşdirmə işləri aparılıb.

Bəs 2024-cü ildə Bakıdan rayonlara qədər məsafə neçə kilometrdir?

"Operativ Məlumat Mərkəzi-OMM" araşdırmanı təqdin edir:

 Ağcabədi rayonu‎ - 282 km
 Ağdam rayonu‎ - 327 km
 Ağdaş rayonu‎ - 269 km
 Ağstafa rayonu‎ - 282 km
 Ağsu rayonu‎ - 150 km
 Astara rayonu‎ - 296 km
 Balakən rayonu‎ - 389 km
 Beyləqan rayonu‎ - 280 km
 Bərdə rayonu‎ - 314 km
 Biləsuvar rayonu‎ - 173 km
 Cəbrayıl rayonu‎ - 344 km
 Cəlilabad rayonu‎ - 195 km
 Daşkəsən rayonu‎ - 396 km
 Füzuli rayonu‎ - 323 km
 Gədəbəy rayonu‎ - 444 km
 Goranboy rayonu‎ - 315 km
 Göyçay rayonu‎ - 209 km
 Göygöl rayonu‎ - 361 km
 Hacıqabul rayonu‎ - 115 km
 Xaçmaz rayonu‎ - 156 km
 Xızı rayonu‎ - 93 km
 Xocalı rayonu‎ - 347 km
 Xocavənd rayonu‎ - 345 km
 İmişli rayonu‎ - 204 km
 İsmayıllı rayonu‎ - 169 km
 Kəlbəcər rayonu‎ - 441 km
 Kürdəmir rayonu‎ - 194 km
 Qax rayonu‎ - 342 km
 Qazax rayonu‎ - 485 km
 Qəbələ rayonu‎ - 209 km
 Qobustan rayonu‎ - 84 km
 Quba rayonu‎ - 160 km
 Qubadlı rayonu‎ - 388 km
 Qusar rayonu‎ - 221 km
 Laçın rayonu‎ - 405 km
 Lerik rayonu‎ - 289 km
 Lənkəran rayonu‎ - 249 km
 Masallı rayonu‎ - 208 km
 Naxçıvan Muxtar Respublikası -‎ 549 km
 Neftçala rayonu‎ - 175 km
 Oğuz rayonu‎ - 257 km
 Saatlı rayonu‎ - 178 km
 Sabirabad rayonu‎ - 146 km
 Salyan rayonu‎ 117 km
 Samux rayonu‎ - 357 km
 Siyəzən rayonu‎ - 99 km
 Şabran rayonu‎ - 132 km
 Şamaxı rayonu‎ 117 km
 Şəki rayonu‎ - 291 km
 Şəmkir rayonu‎ - 400 km
 Şuşa rayonu‎ - 370 km
 Tərtər rayonu‎ - 361 km
 Tovuz rayonu‎ - 440 km
 Ucar rayonu‎ - 232 km
 Yardımlı rayonu‎ - 265 km
 Yevlax rayonu‎ - 299 km 
 Zaqatala rayonu‎ - 359 km
 Zəngilan rayonu‎ - 406 km
 Zərdab rayonu‎ - 250 km

Süni İntellektin Alt Sahələri

Mündəricat

• 1. Giriş: Süni İntellekt Nədir?
• 2. Süni İntellektin Alt Sahələri
  • 2.1 Maşın Öyrənmə (Machine Learning)
  • 2.2 Dərin Öyrənmə (Deep Learning)
  • 2.3 Təbii Dil Emalı (Natural Language Processing - NLP)
  • 2.4 Maşın Görmə (Computer Vision)
• 3. Süni İntellektin İş Prinsipləri
  • 3.1 Məlumat Toplama
  • 3.2 Məlumatın Hazırlanması və Emalı
  • 3.3 Modelin Yaradılması və Təlimi
  • 3.4 Qərar Verilməsi və Avtomatlaşdırılmış Proseslər
• 4. Süni İntellektin İstifadə Sahələri
  • 4.1 Tibb və Sağlamlıq
  • 4.2 Təhsil
  • 4.3 Maliyyə və Bankçılıq
  • 4.4 Əyləncə və Media
  • 4.5 Nəqliyyat və Avtomatlaşdırılmış Avtomobillər
  • 4.6 Pərakəndə və E-ticarət
  • 4.7 İnsan Resursları və İşə Qəbul
  • 4.8 Kənd Təsərrüfatı və Ətraf Mühit
• 5. Süni İntellektin Gələcək Perspektivləri
  • 5.1 Avtomatlaşdırılmış İş Yerləri
  • 5.2 Şəxsi Köməkçilər
  • 5.3 Sağlamlıq və Xəstəliklərin Proqnozlaşdırılması
  • 5.4 Təhsil və Öyrənmə
  • 5.5 Etik Məsələlər
• 6. Nəticə: Süni İntellektin Gələcək İstiqamətləri

1. Giriş: Süni İntellekt Nədir?

Süni intellekt (AI) kompüterlərin insan zəkasını təqlid edərək müəyyən vəzifələri yerinə yetirmə qabiliyyətini təsvir edən bir texnologiya sahəsidir. İlk dəfə 1950-ci illərdə ortaya çıxan süni intellekt, o dövrdən bəri sürətlə inkişaf edərək bir çox sahədə tətbiq olunmağa başlamışdır. Bu texnologiya, geniş bir verilənlər bazasına əsaslanaraq qərarlar qəbul etmək və tapşırıqları yerinə yetirmək üçün istifadə olunur. AI-nin əsas məqsədi insanın zəka və təfəkkür proseslərini kompüterlər vasitəsilə təqlid etməkdir.

2. Süni İntellektin Alt Sahələri

2.1 Maşın Öyrənmə (Machine Learning)

Maşın öyrənmə süni intellektin ən əsas alt sahələrindən biridir və kompüterlərin verilənlər üzərində təcrübə yığaraq özlərini təkmilləşdirməsi prosesini əhatə edir. Maşın öyrənmə texnologiyası statistika və verilənlər üzərində təhlil etmək və proqnozlar vermək üçün modellərdən istifadə edir. Məsələn, elektron ticarət saytlarında maşın öyrənmə, istifadəçilərin axtarış və alış-veriş tarixçəsinə əsasən məhsul tövsiyələri təqdim edir.

Maşın öyrənmə üç əsas kateqoriyaya bölünür:

• Nəzarətli Öyrənmə (Supervised Learning): Bu metodda sistem müəyyən edilmiş verilənlər üzərində öyrədilir və əvvəlcədən müəyyən edilmiş etiketlərə əsasən proqnozlar verir.
• Nəzarətsiz Öyrənmə (Unsupervised Learning): Burada sistem etiketlənməmiş verilənlər üzərində işləyir və məlumatların təbii strukturlarını aşkar edir.
• Pekişdirici Öyrənmə (Reinforcement Learning): Bu metodda agentlər müxtəlif mühitlərdə təcrübələr əldə edərək öz davranışlarını təkmilləşdirir və müəyyən məqsədlərə çatmağa çalışır.

2.2 Dərin Öyrənmə (Deep Learning)

Dərin öyrənmə, maşın öyrənmənin daha spesifik bir alt sahəsidir və insan beynindəki sinir hüceyrələrinin iş prinsipinə oxşayan sinir şəbəkələrinə əsaslanır. Dərin öyrənmə texnologiyası, böyük verilənlər üzərində çox qatlı analizlər apararaq mürəkkəb problemləri həll edə bilir. Bu metodlar, xüsusilə görüntü tanıma, səs tanıma və təbii dil işlənməsi sahələrində geniş istifadə olunur.

Məsələn, dərin öyrənmə alqoritmləri istifadə edərək, avtomatik sürücülük sistemləri avtomobilin ətraf mühitini tanıyır və təhlükəsiz naviqasiya üçün lazım olan qərarları verir.

2.3 Təbii Dil Emalı (Natural Language Processing - NLP)

Təbii dil emalı, kompüter sistemlərinin insan dilini anlamaq və işləmək qabiliyyətini inkişaf etdirən bir süni intellekt sahəsidir. NLP metodları, mətnlərin analizi, səsli köməkçilərin idarəsi, tərcümə sistemləri və daha çox tətbiqlər üçün istifadə olunur. NLP-nin əsas məqsədi, kompüterlərə insan nitqini anlamaq, tərcümə etmək və təhlil etmək üçün imkan yaratmaqdır.

Məsələn, Google Translate kimi tərcümə alətləri NLP texnologiyasından istifadə edərək mətnləri müxtəlif dillər arasında tərcümə edir və istifadəçilərə daha asan ünsiyyət qurmaq imkanı yaradır.

2.4 Maşın Görmə (Computer Vision)

Maşın görmə, görüntüləri analiz edərək onlardan məlumat çıxarmaq üçün istifadə olunan bir texnologiyadır. Bu sahə, görüntü tanıma, obyekt izləmə və görüntü analizi kimi məsələləri həll edir. Maşın görmə texnologiyası, tibbi diaqnostika, təhlükəsizlik sistemləri və avtomatlaşdırılmış nəqliyyat vasitələri kimi bir çox sahədə tətbiq olunur .

Məsələn, tibbi təsvirlərin analizi üçün maşın görmə alqoritmləri istifadə olunur ki, bu da həkimlərə diaqnostikada daha dəqiq nəticələr əldə etməyə imkan verir.

3. Süni İntellektin İş Prinsipləri

3.1 Məlumat Toplama

Süni intellekt sistemləri üçün məlumatlar öyrənmə və qərar qəbul etmə prosesində vacib rol oynayır. Bu mərhələdə müxtəlif mənbələrdən (internet, sosial media, sensorlar və s.) böyük miqdarda məlumat toplanır. Məlumatlar strukturlaşdırılmış (məsələn, verilənlər bazaları) və ya strukturlaşdırılmamış (mətn, görüntü, səs) ola bilər. Toplanmış məlumatlar daha sonra modellərin təlimi üçün istifadə olunur.

3.2 Məlumatın Hazırlanması və Emalı

Toplanmış məlumatlar süni intellekt modellərinin öyrənməsi üçün emal edilir. Bu mərhələdə məlumatların təmizlənməsi və normallaşdırılması həyata keçirilir. Məlumatların təmizlənməsi, səhv və lazımsız məlumatları silmək və verilənlərin keyfiyyətini artırmaq üçün vacibdir. Normallaşdırma isə verilənlərin daha standart bir formata gətirilməsi prosesidir.

3.3 Modelin Yaradılması və Təlimi

Modelin yaradılması və təlimi süni intellektin ən vacib mərhələlərindən biridir. Bu mərhələdə, toplanmış və emal edilmiş məlumatlardan istifadə edilərək müxtəlif AI modelləri yaradılır və öyrədilir. Modellər verilənlər üzərində nümunələri və əlaqələri öyrənir, gələcək proqnozlar üçün istifadə olunur.

3.4 Qərar Verilməsi və Avtomatlaşdırılmış Proseslər

Model öyrədildikdən sonra süni intellekt sistemi qərar verməyə hazır olur. Avtomatlaşdırılmış proseslər mərhələsində süni intellekt sistemi yeni verilənlər üzərində analizlər apararaq qərarlar qəbul edir. Məsələn, maliyyə sektorunda süni intellekt sistemləri fırıldaqçılıq hallarını aşkar etmək üçün maliyyə əməliyyatlarını analiz edir.

4. Süni İntellektin İstifadə Sahələri

4.1 Tibb və Sağlamlıq

Süni intellekt tibbi diaqnostika və müalicə proseslərini inqilab edir. AI sistemləri tibbi görüntüləri analiz edərək xəstəliklərin erkən mərhələdə aşkar edilməsinə kömək edir. Eyni zamanda, dərman kəşfi və fərdi müalicə planlarının hazırlanmasında da AI-dən istifadə olunur.

4.2 Təhsil

Təhsil sahəsində süni intellekt tələbələrin öyrənmə prosesini fərdiləşdirir. AI sistemləri, tələbələrin zəif tərəflərini müəyyən edərək, onlara uyğun tədris materialları təqdim edir. Süni intellekt həmçinin, avtomatlaşdırılmış qiymətləndirmə sistemləri ilə müəllimlərin iş yükünü azaldır.

4.3 Maliyyə və Bankçılıq

Maliyyə sektorunda süni intellekt risk analizləri və fırıldaqçılığın aşkar edilməsində geniş istifadə olunur. AI sistemləri böyük maliyyə verilənlərini analiz edərək, daha dəqiq investisiya qərarları alınmasına kömək edir. Bankçılıqda isə müştəri xidməti və satış analitikası sahələrində AI sistemləri tətbiq edilir.

4.4 Əyləncə və Media

Əyləncə və media sahəsində süni intellekt istifadəçilərə fərdi məzmun təklifləri təqdim edir. AI alqoritmləri istifadəçilərin zövqlərinə uyğun musiqi və video təklifləri edir. Süni intellekt həmçinin, yaradıcılıq proseslərində, məsələn, mahnı yazma və rəssamlıq kimi sahələrdə də istifadə olunur.

4.5 Nəqliyyat və Avtomatlaşdırılmış Avtomobillər

Süni intellekt sürücüsüz avtomobillərin inkişafında mühüm rol oynayır. AI alqoritmləri avtomobillərin ətraf mühiti dərk etməsi və təhlükəsiz naviqasiya etməsi üçün istifadə olunur. Bu texnologiya nəqliyyat təhlükəsizliyini artırmaq və tıxacları azaltmaq potensialına malikdir.

4.6 Pərakəndə və E-ticarət

Pərakəndə və e-ticarət sektorunda süni intellekt müştəri təcrübəsini fərdiləşdirmək üçün istifadə olunur. AI sistemləri müştəri davranışlarını analiz edərək, fərdi təkliflər təqdim edir. Eyni zamanda, anbar idarəçiliyi və logistika proseslərinin optimallaşdırılması üçün AI texnologiyalarından istifadə edilir.

4.7 İnsan Resursları və İşə Qəbul

İnsan resursları sahəsində süni intellekt işə qəbul prosesində namizədlərin uyğunluğunu analiz edir və tərcümeyi-hallarını qiymətləndirir. Süni intellekt sistemləri işçilərin performansını izləmək və inkişaf ehtiyaclarını müəyyən etmək üçün də istifadə olunur.

4.8 Kənd Təsərrüfatı və Ətraf Mühit

Kənd təsərrüfatında süni intellekt məhsul yığımını optimallaşdırmaq, bitkilərin sağlamlığını izləmək və suvarma sistemlərini idarə etmək üçün istifadə olunur. AI sistemləri peyk görüntüləri və sensor məlumatlarını analiz edərək torpaq və bitki analizləri aparır. Süni intellekt həmçinin ətraf mühitin qorunmasında da mühüm rol oynayır.

5. Süni İntellektin Gələcək Perspektivləri

5.1 Avtomatlaşdırılmış İş Yerləri

Süni intellekt iş yerlərində avtomatlaşdırmanı artıracaq və insanların daha kompleks işlərə fokuslanmasına imkan yaradacaq. AI sistemlərinin istifadə olunması iş yerlərinin strukturunu dəyişə bilər və daha səmərəli iş prosesləri yarada bilər.

5.2 Şəxsi Köməkçilər

Gələcəkdə süni intellekt şəxsi köməkçilərimizin daha ağıllı olmasına kömək edəcək. AI köməkçiləri fərdi ehtiyaclarımızı daha yaxşı anlamaq və məlumatlarımız əsasında daha uyğun tövsiyələr vermək üçün inkişaf edəcək.

5.3 Sağlamlıq və Xəstəliklərin Proqnozlaşdırılması

Süni intellekt tibbi sahədə xəstəliklərin erkən mərhələdə proqnozlaşdırılması və fərdi müalicə strategiyalarının hazırlanmasında geniş istifadə olunacaq. AI sistemləri genetik məlumatları və tibbi tarixi analiz edərək xəstəlik risklərini müəyyən edəcək.

5.4 Təhsil və Öyrənmə

Təhsil sahəsində süni intellektin rolu genişlənəcək və tələbələrin fərdi ehtiyaclarına uyğun təlim metodları təqdim ediləcək. Bu, təhsil bərabərliyini artırmaq və daha geniş resursların əlçatanlığını təmin etmək üçün vacibdir.

5.5 Etik Məsələlər

Süni intellektin istifadəsində etik məsələlər də böyük əhəmiyyət kəsb edir. AI sistemlərinin qərar qəbul etməsində şəffaflıq və ədalət təmin edilməlidir. Eyni zamanda, şəxsi məlumatların qorunması və gizliliyinin təmin edilməsi vacibdir .

6. Nəticə: Süni İntellektin Gələcək İstiqamətləri

Süni intellekt texnologiyası həyatımızın müxtəlif sahələrində inqilabi dəyişikliklər yaratmaqda davam edir. Tibbdən təhsilə, maliyyədən nəqliyyata qədər bir çox sahədə AI tətbiqləri geniş istifadə olunur və bu tendensiya gələcəkdə də davam edəcək. Süni intellektin inkişafı ilə əlaqədar etik məsələlərin həlli vacibdir, çünki bu texnologiyanın düzgün idarə olunması gələcək üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Rotavirus barədə hazırladığımız yazıdan sonra, maarifləndirmə məqsədi daşıyan yeni bir yazı yazmaq qərarına gəldik. Hərkəsi qorxuya salan bu virus əslində hər mövsüm keçidi müşahidə olunan bir xəstəlikdir.

Bəs bu virusun düzgün müalicəsi necə aparılmalıdır?

Mövu ilə bağlı "Operativ Məlumat Mərkəzi-OMM"-ə danışan Respublika Kliniki Xəstəxanasının həkim-infeksionisti Tofiq Hacıyevin sözlərinə görə, bəzi infeksion xəstəliklərin rastgəlmə hallarında mövsümdən asılı olaraq artım müşahidə olunur və rotavirus infeksiyası onlardan biridir. 

“Yay mövsümündə bu xəstəlik hallarında artım müşahidə olunur. Artım isə daha çox uşaqlar arasında müşahidə olunur. Artımın səbəbi gigiyena qaydalarına əməl edilməməsi, su və qida mənbələrinin çirklənməsi, sosial təmasların artması, immunitetin zəifləməsidir. Bundan əlavə yayda insanlar daha çox bir araya gəlir, səyahət edir, ictimai yerlərdə daha çox vaxt keçirirlər. Belə olduqda isə 5 yaşa qədər uşaqlar rotavirus infeksiyasına daha çox məruz qalır. İmmuniteti zəif olan böyüklər, xroniki xəstəliyi olanlarda risk altındadır”.

Həkim virusun yayılma yollarından və simptomlarından da danışdı:

“Yayılması fekal-oral yolladır. Virus ətraf mühit amillərinə olduqca davamlıdır və həftələrcə, aylarca ətraf mühitdə törədici olaraq qala bilirlər. Rotavirusun inkubasiya müddəti 48 saatdan azdır. Yəni xəstə ilə təmasda olan şəxslərdə ilk simptomlar 2 gün ərzində özünü biruzə verir. Xəstəliyin ilk simptomu ani qusmadır. Daha sonra ishal və yüksək temperatur qoşulur. Kəskin qarın ağrısı, spazmaşəkilli sancılar, ümumi halsızlıq, baş ağrısı görülən siptomlardandır. Simtomplar əsasən 3-7 gün davam edir”.

Doktor deyir ki, immun sistemi zəif insanlarda şiddətli, uzunmüddətli bəzən ölümcül rotavirus ishalı da görülə bilir. Müayinə zamanı bağırsaqda hiperaktiv səslər müəyyən edilir. Diurezin (sidik ifrazı) azalması, çəki itkisi görülür. Diaqnoz isə klinik əlamətlər və anamnez əsasında qoyulur. Bəzi spesifik laboratoriya testləri olsada tez bir zamanda nəticələnmədiyi üçün klinik praktikada istifadə olunmur.

“Xəstəliyin hər hansı spesifik müalicəsi mövcud deyil. Oral (ağızdan) və ya parenteral (damar yolu ilə) maye və elektrolit verilməsi dehidratasiyanın (susuzlaşmanın) qarşısını alır. Həmçinin pəhriz təyin olunur. Yüngül qidalar, banan, qaynadılmış düyü, qaynadılmış kartof məsləhət görülür. Uşaq bezi istifadə eləyən və tualet tərbiyəsi tam formalaşmamış uşaqlara standart gigiyenik tədbirlərdən başqa təmas izolyasiyası göstərişdir. Bu xəstəlikdən qorunmaq üçün effektivliyi sübut olunmuş 2 peyvənddən biri ilə peyvəndlənmə məsləhət görülür. Bu peyvənlər müvafiq olaraq "RotaTeq"- 2-4-6 aylarda, "Rotarix" 2-4 aylarda oral yolla verilir” - deyə, T.Hacıyev bildirdi.

Belə… Təkcə xəstəliklərlə mübarizə apardığımız mövsum keçidlərində yox, hər gün özümüzü və övladlarımızı qoruyaq!

Sağlam qalın!

Mədinə Useynova